Zakres i tryb wykonywania zadań kontrolnych przez Inspekcję Ochrony Środowiska reguluje ustawa z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska (Dz. U. z 2007 r.Nr 44, poz. 287, z późn. zm.).
Kontrole przedsiębiorców organy administracji publicznej prowadzą na zasadach określonych w ustawie z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. z 2010 Nr 220, poz. 1447, z późn. zm.).
Kontrolę wykonują Główny Inspektor Ochrony Środowiska, wojewódzcy inspektorzy ochrony środowiska oraz upoważnieni przez nich pracownicy Inspekcji Ochrony Środowiska (inspektorzy).
Przy wykonywaniu kontroli przestrzegania wymagań ochrony środowiska inspektor uprawniony jest do:
1)Wstępu wraz z pracownikami pomocniczymi, rzeczoznawcami i z niezbędnym sprzętem:
a)przez całą dobę:
-na teren nieruchomości, obiektu lub ich części, na którym prowadzona jest działalność gospodarcza,
- do środków transportu,
b)w godzinach od 6 do 22 na pozostały teren;
2)pobierania próbek, przeprowadzania niezbędnych badań lub wykonywania innych czynności kontrolnych w celu ustalenia na terenie kontrolowanej nieruchomości, w obiekcie lub jego części, stanu środowiska oraz oceny tego stanu w świetle przepisów o ochronie środowiska, a także indywidualnie określonych w decyzjach administracyjnych warunków wykonywania działalności wpływającej na środowisko;
3)żądania wstrzymania ruchu instalacji lub urządzeń oraz powstrzymania się od wykonywania innych czynności w zakresie, w jakim jest to niezbędne dla pobrania próbek oraz przeprowadzenia badań i pomiarów;
4)oceny sposobu eksploatacji instalacji lub urządzeń, w tym środków transportu;
5)oceny stosowanych technologii i rozwiązań technicznych;
6)żądania pisemnych lub ustnych informacji oraz wzywania i przesłuchiwania osób w zakresie niezbędnym dla ustalenia stanu faktycznego;
7)żądania okazania dokumentów i udostępnienia wszelkich danych mających związek z problematyką kontroli;
8)żądania okazania dokumentów niezbędnych do wymierzenia mandatu lub kary grzywny;
9)oceny sposobu wykonywania pomiarów emisji, ilości pobranej wody oraz odprowadzanych ścieków przez jednostkę prowadzącą pomiary, w tym poprawności sposobu pobierania i analizy próbek.